پرونده ای در خصوص وضعیت خیریه ها \ خیریه های رها شده

خیریـه ،  مؤنث خیری ؛ وابسته به خیر ، کارهایی که نفع و خیر همه در آن باشد . حرف «خیریه» که به میان می آید باید محتاط تر نوشت. بد نام شدن کار «خیر» می تواند جامعه را نسبت به فعالیت عام المنفعه بی اعتماد کند. هنگامی که برای کار خیر آستینی بالا زده می شود  حس خوشایندی به همراه دارد که میهمان روح انسان می شود . خیر در حد نیت هم خرسند کننده است . روح آدمی نیاز به نوازش دارد. لطافتی از جنس انسان دوستی که با مشارکت عموم رنگی از مهربانی به خود می گیرد. اتفاقی که محدود به گروهی خاص یا جغرافیایی مشخص نیست . دین و جنسیت هم نمی شناسد. هر کار خیر یک بانی دارد. او محور می شود و به بهانه ای انسان دوستانه حرکتی جمعی را رقم می زند. در جوامع امروزی «خیریه ها» تشکل های غیر انتفاعی هستند که بدور از منافع مادی شکل می گیرند . خیریه ها بسته به هدف گذاری ابتدایی بانیان آنها برای کمک رسانی به نیازمندانی چون بیماران ، زندانیان ، کودکان محروم از شرایط مناسب و … عمل می کنند. 

هیات مدیریه خیریه کار جمع آوری کمک برای تشکل را برنامه ریزی می کنند . برنامه هایی که عمدتا با مشارکت عمومی مردم روبرو می شوند.

آنچه باعث شد به سراغ مسایل مربوط به خیریه ها برویم  پیچیدگی و عدم شفافیت نحوه فعالیت ، تعداد زیاد تشکل های خیریه ، نبود سیستم نظارتی واحد ، در آمیخته شدن فعالیت برخی از آنها با حواشی مالی و سیاست های جمع آوری منابع مالی آنها بود. در پرونده پیش رو سعی داریم تا با واکاوی نحوه فعالیت خیریه ها در کرمان قدری از ابهام ها را پاسخ بدهیم.

*خیریه از نوع ایرانی

در ایران به طرز عجیبی با تعدد مراکز خیریه مواجه هستیم. این موضوع را باید به فراوانی وجود افراد خیر در کشور یا سهل بودن امکان راه اندازی یک مرکز خیریه مرتبط دانست. بر طبق قوانین جمهوری اسلامی نیروی انتظامی ، وزارت کشور ، سازمان بهزیستی و سازمان اوقاف و امور خیریه مسوولیت صدور مجوز خیریه را بر عهده دارند. ارگان هایی که به سختی می توان وجه مشترکی برایشان پیدا کرد. وجود دست خیر در میان ایرانیان رامی شود تنها دلیل برای این دانست که قانون گذار در تعدد متولیان خیریه دست و دلبازی کرده و چهار مجموعه را وسیله صدور مجوز خیریه قرار داده است!

ماجرا از همین جا آغاز می شود . غفلت قانون یا به روز نبودن آن باعث شده هر یک از ارگان های متولی برای ارایه آمار بالاتر در گزارش های سالانه خود اقدام به صدور مجوز بکند. نتیجه آن لغزش قانونی خیریه هایی شد که از در و دیوار شهر ها بالا می روند . موضوعی که  صدای مجلسی هارا هم درآورد. فرج الله عارفی نماینده جیرفت و عنبرآباد و نایب ریس کمیسیون اجتماعی مجلس از عدم نظارت و تعدد خیریه ها در کشور گلایه مند بود و در این زمینه به خبرنگاران گفت:«آمار‌های متفاوتی تاکنون در این زمینه ارائه شده است، زیرا این مراکز از سوی نهادهای مختلفی مانند بهزیستی و وزارت کشور ثبت می‌شوند، چند سال پیش هم آمار‌ها از حدود 12 هزار مرکز خیریه در کشور حکایت داشت،اما باید به این تعداد، مراکز خیریه خانوادگی یا محله‌ای را نیز اضافه کرد.از آنجا که مدیریت واحدی روی مراکز خیریه کشور وجود ندارد، مسئولان نیز نمی‌توانند آمار دقیقی در این خصوص ارائه کنند. »

حالا معضل دوم خیریه ها سر باز می کند .وقتی که تعداد بالا می رود و واحد متمرکزی برای رسیدگی هم نباشد کار نظارت سخت می شود . مشکلی که فساد انگیز است و کار راستی آزمایی تشکل ها را برای مردم سخت می کند ..... بر روی ادامه مطلب کلیک کنید

*اقسام خیریه ها 

خیریه ها در نحوه فعالیت تنوع دارند. بسته به پایگاه اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی متولیان خود عمل می کنند . برخی که ریشه در خانواده سیاسیون دارند حسابشان از بقیه جداست . حرف و حدیث پیرامون نحوه کارشان همیشه وجود دارد. اسامی دستندرکارانشان آنقدر بزرگ هست که کسی خیال نزدیک شدن به آنها به سرش نزند . عمدتا از منابع دولتی به شکل کمک های خیریه جهت راه اندازی بنگاههای اشتغالزایی و تولیدی بهره می برند. کمتر کاسه جمع کردن کمک به دست می گیرند و راه یکساله را یک شبه با پیامکی می روند. پایه های خیریه های سیاسیون به نهاد قدرت جوش خورده است و واکاوی آن کار از ما بزرگ تر هاست. 

در خیریه های نوع اقتصادی  بوی خیر بیشتر از آنها به مشام می رسد . عده ای از متمولین شهر برای انجام امور خیر بی صدا و هیاهو از محل سرمایه خود و دوستان شان تشکلی راه اندازی کرده و به کمک رسانی به نیازمندان مشغولند. البته در این بین مواردی یافت می شود که هدف اصلی حضورشان نوعی پولشویی یا فرار از مالیات های وضع شده برای کارخانه ها ، کارگاههایشان است .

اما آن دسته از خیریه هایی که بیشتر با جامعه به صورت مستقیم در ارتباط هستند نوع سوم اند. خیریه هایی که با طرح های مشارکتی سعی در جمع کردن  مستقیم وجه نقد برای کمک به موضوع هدف خود دارند. این خیریه ها با برپایی بازارچه های خیریه ، نمایشگاههای فروش اثار هنری ، برگزاری کنسرت های موسیقی و … اعتماد مردم را جلب می کنند . مشارکت مردم در هر یک از برنامه ها برای خیریه ها تولید وجه نقد می کند . برنامه هایی که منتقدینی هم دارند. 

خیریه های اجتماعی برای اجرای برنامه های خود از روش های نوین اطلاع رسانی استفاده می کنند. شبکه های اجتماعی و رسانه های تعاملی بهترین ابزار برای اطلاع رسانی برنامه های این خیریه ها شده اند. اکثر خیریه ها با داشتن صفحات اختصاصی در شبکه هایی مانند فیس بوک همگان را برای مشارکت در برنامه های خود دعوت می کنند. 

یکی از این مراسم ها که برگزاری آن در همه استان های کشور از سوی خیریه ها مرسوم شده است برگزاری بازارچه های فصلی ست . جشنواره هایی که عموم مردم می توانند در آنها غرفه هایی را اجاره کنند و کار دست خود اععم از صنایع دستی و شیرینی های خانگی را به فروش بگذارند. در پایان درصدی از فروش به خیریه تعلق می گیرد . این بازارچه ها به علت استقبال عمومی شاهد حضور حامی های مالی هم هستند. 

هر چند بازارچه های خیریه با استقبال عمومی روبرو می شوند اما همواره اعداد و ارقام مبالغ جمع آوری شده در این برنامه ها جایی اعلام نمی شود. علی رغم حضور فعال این تشکل ها در فضای مجازی عموما گزارشی از وضعیت مالی خیریه ها به اطلاع عموم نمی رسد. فعالین برپایی این بازارچه ها جوانان داوطلب هستند.

بعد از اجرای چندین دوره بازارچه در کرمان برخی از مخاطبین و شرکت کنندگان در آنها انتقادهایی به روند برگزاری دارند.

محسن در مورد بازارچه های خیریه می گوید:« یه جور سالن مد واسه میانسال ها و جای عرض اندام واسه ….!!! از یه جنبه ی دیگه قرار بوده هدف جمع آوری اعانه واسه خیریه باشه !!! خداکنه باشه….»

شایان اعتقاد داره :«جایست که همه واسه دله خودشون که بتونن ذره ای شادی واسه دلهای کوچیک بچه ها بوجود بیارن همکاری میکنن.......... جای که هرکی هرچی می تونه دریغ نمی کنه…..»

 شایان در پاسخ به محسن که فضای بازارچه را به سالن مد تشبیه کرد می گوید:«مکان خیریه مطمئن باشین هیچ وقت سالن مد نیست. حتی اگه یه سری افراد در حد شخصیت خودشون لباس بپوشن... درست نیست آدم بازارچه ای که در طول 5 ساعت 90 ملیون تومن جمع میشه رو با همچین الفاظی زیر سوال ببره….»

مینو اما به شکلی دیگر به بازارچه های خیریه نگاه می کند. او می گوید:« برای ما کرمانی ها که جایی برای تفریح نداریم جای خوبی است . یک تفریح سالم می تونه باشه»

حامدی که از فعالین خیریه است و سابقه سالها همکاری را با خیریه دارد می گوید:«بازارچه خیریه اینچنینی باید محلی باشه برای اطلاع پیدا کردن از درد دیگران ، کمک به اون آدما ، و جای مطمئنی که نشون بده این پولها چجوری خرج میشه. و اینکه حتما در اون راه خرج بشه»

کریمی دیگر شهروند کرمانی اضافه می کند:«حس میکنم این بازارچه از مسیر اصلیش خیلی فاصله گرفته ... اعتقاد دارم خیلی مهمه که پول خیریه از کجا میاد ... من پولی که بیشترش حاصل سو استفاده از جذابیت جنس مخالف باشه رو برای کمک به دیگرون قبول ندارم …»

نگاهی اجمالی به نظر شرکت کنندگان در بازارچه های خیریه گواه این مهم است که بازارچه های فصلی با دشواری هایی روبرو هستند .  به نظر می رسد دست اندرکاران و ناظران صادر کننده مجوز باید با هم اندیشی و هم فکری از انحراف مسیر حرکت این برنامه های عام المنفعه که خیر دنیا و آخرت را به همراه دارند جلوگیری نمایند. 

*نگاه منفی جامعه 

مشکل دیگری که دامنگیر کار خیریه شده است شکل کمک ها ست . کمک های خیریه در شرایط کنونی به ساده ترین و کوته نظرانه ترین حالت انجام می شوند.به شکلی که همه موسسات خیریه مستقیما از شما«پول» می خواهند. شاید قیاس مع الفارغ باشد اما تداعی کننده نوعی «گدایی مدیریت شده» هستند. نوعی از تکدی گری که در آن سازمان و تشکل با برنامه ریزی از افراد و سمازمان ها «پول» دریافت می کند تا میان مستحقان توزیع کند! این شیوه کارکرد صد البته ره به جایی نخواهد برد . یقینا بعد از سالها کارکردن خیریه ها باز هم از تعداد نیازمندان کم نخواهد شد . چه بهتر اینکه تشکل های خیریه با تغییر در شیوه عملکرد و با استفاده از طرح ها و ایده های خلاقانه اقدام به راه اندازی مجموعه های تولید سرمایه و اشتغالزا نمایند . خیریه ها به علت نگاه مشکوک جامعه به آنها توان استخدام و بکارگیری افراد توانا را در مجموعه خود ندارند . زیرا جامعه ما نمی پذیرد که از محل خیریه مثلا به فردی حقوق ۲ میلیون تومانی پرداخت شود لذاشاهد عدم حضور افراد متخصص در مسایل بازاریابی و کارشناسان تبلیغات و روابط عمومی در خیریه ها هستیم . 

این فقدان نیروی کارکشته زمینه فعالیت افراد کم تجربه را در خیریه ها فراهم می کند . که در بیشتر موارد با نیت خیر هم مشغول به کار شده اند. هیچ وجهی را هم برای فعالیتشان درخواست نمی کنند. اما آنچه خروجی کار انها می شود، آن چیزیست که در فیس بوک و جاههای دیگر که حضور خیریه ها را می شود رصد کرد از آنها دیده می شود. 

افراد غیر حرفه ای دستندرکار خیریه ها برای اطلاع رسانی یا جمع آوری کمک هر روز اقدام به انتشار تصاویر و نگاره هایی از کودکان در حال مرگ ، بیماران با وضع نامناسب جسمی ، خانواده های در حال فروپاشی و … هستند. عکس هایی که هیچ بعد آموزشی برای مخاطب خود به همراه ندارند. تنها با نشانه رفتن نقطه حساس ترحم در انسان ها سعی در جذب «پول» دارند. جالب آنکه انتظار لایک را هم از بیننده دارند! 

*و در آخــــــر

در پایان و در جمع بندی موضوع خیریه ها اینگونه بر می آید که باید فکری به حال یکپارچه سازی وضعیت صدور مجوز و نظارت بر آنها بشود . غفلت از نظارت و عدم شفافیت در ارایه گزارش مالی از سوی خیریه ها می تواند موجب رخت بستن اطمینان مردم و برچیده شدن سنت کار خیر در بین شهروندان شود.همانطور که در شرایط فعلی هم حرف و حدیث های زیادی در این ارتباط شنیده می شود. گردانندگان خیریه ها نیز بایست با آسیب شناسی شیوه های جمع آوری کمک های مردمی و استفاده از ایده های خلاقانه و گریز از دریافت مستقیم وجه نقد از خیرین بنای باقیات و صالحاتی ماندگار را فراهم آورند. این گزارش قصد این را نداشت که باعث شود من و شما از خیریه هایی که نامشان را به نیکی می شناسیم فاصله بگیریم . جمله بودا یادمان باشد که « اشکهای دیگران را مبدل به نگاههای پر از شادی نمودن بهترین خوشبختی هاست»